Wat is een democratische rechtsstaat?

Nederland is een democratie. Dat betekent dat de burgers zelf bepalen hoe het land moet worden bestuurd, en door wie. De bevolking heeft daar invloed op door te stemmen. Er zijn minstens elke 4 jaar verkiezingen voor een nieuw parlement (dat beslist over landelijke kwesties). Of verkiezingen voor bijvoorbeeld een nieuwe gemeenteraad, die de stad bestuurt. Iedereen van 18 jaar of ouder mag in principe stemmen.

Onafhankelijke rechter
Nederland is ook een rechtsstaat. Dat betekent dat iedereen zich aan de wetten en regels moet houden. Burgers en bedrijven, maar ook de overheid. Het betekent ook dat iedereen die het ergens niet mee eens is, een onafhankelijke persoon om een oordeel mag vragen. Die onafhankelijke persoon is de rechter.

Er is een SchoolTV aflevering over het belang van de rechtsstaat. In een rechtsstaat zijn de rechten en vrijheden van alle burgers vastgelegd. Dus ook die van mensen die verdacht worden van een misdrijf of die in de gevangenis zitten. Waarom is dat belangrijk?

De overheid

De overheid is een verzamelnaam voor alle mensen en organisaties die zich bezighouden met het besturen van het land. De overheid bestaat uit veel verschillende onderdelen die we overheidsorganen noemen:

de Eerste en de Tweede Kamer
het Koninklijk Huis
de politie
het Openbaar Ministerie en
de Rechtspraak

De Rechtspraak is bijzonder
Binnen de overheid neemt de Rechtspraak een bijzondere plaats in. De Rechtspraak staat los van de andere overheidsorganen. Dat is het principe van de ‘scheiding der machten’. Rechters zijn namelijk onafhankelijk. Niemand kan hen dwingen een bepaalde beslissing te nemen. Ook de overheid niet. Mensen moeten op de rechter kunnen vertrouwen.

Scheiding van machten

De Franse filosoof en jurist Charles de Montesquieu vond dat de overheid eigenlijk 3 belangrijke zaken moest doen:

1. wetten maken
2. wetten uitvoeren
3. wetten controleren of de uitvoering ervan wel deugt

Deze 3 taken noemde hij de trias politica. Daarover schreef hij in 1752 een boek. Trias betekent 3, en politica betekent overheidstaken.

De filosoof vond dat verschillende mensen en organisaties de 3 taken moesten uitvoeren. Anders zou 1 van de 3 te veel macht krijgen en zouden burgers niet meer vrij zijn. De Montesquieu maakte een onderscheid tussen:

1. de wetgevende macht
2. de uitvoerende macht
3. de rechtsprekende macht

Nederland heeft de ideeën van De Montesquieu grotendeels overgenomen.

Wetgevende macht

De regering en het parlement maken samen de wetten in Nederland. Die wetten gelden voor iedereen in heel het land. Provincies en gemeenten maken op lokaal niveau regels die zij vastleggen in zogenaamde verordeningen.

Uitvoerende macht

De regering, de provincie en de gemeente voeren de regels ook uit. Helemaal gescheiden zijn de machten in Nederland dus niet. Het gaat meer om een goed evenwicht tussen de taken. Ook de politie is een onderdeel van de uitvoerende macht.

Rechtsprekende macht

De Rechtspraak is de verzamelnaam voor alle rechters in Nederland en de instanties waar zij voor werken. Rechters maken zelf geen wetten. Zij voeren ook geen wetten uit. Rechters controleren alleen of in een bepaalde zaak de wet goed is toegepast en leggen uit welke regels in dat geval gelden. Rechters kijken bijvoorbeeld of bepaalde beslissingen wel op tijd zijn genomen en of alle partijen hun zegje hebben kunnen doen.

Rechters gaan na of iemand schuldig is
Een rechter neemt alleen een beslissing als daarom wordt gevraagd. Bijvoorbeeld door een advocaat die iemand bijstaat in een conflict over een echtscheiding. Of door een officier van justitie in een strafzaak, die wil dat de verdachte van een misdrijf daarvoor wordt gestraft. In dat geval gaat de rechter na of die persoon schuldig is en kan hij een straf opleggen.

Rechters zijn onafhankelijk
Alle rechters zijn onafhankelijk. Dat betekent dat niemand hen kan vertellen hoe zij moeten oordelen. Daarom worden rechters voor het leven benoemd. Ze kunnen niet worden ontslagen omdat iemand het niet eens is met hun beslissingen, ook niet door de minister van Justitie. Rechters mogen tot hun 70e jaar werken.

Charles de Montesquieu